حەوت شت کە پێویستە بزانیت دەربارەی بوومەلەرزەکەی سوریا و تورکیا
بڵاوکراوەتەوە: ٢٠٢٣ ئازار ١٤ کاتی خوێندنەوە: 4 خولەک
دوابەدوای ئەو بوومەلەرزەیەی کە لە کاتژمێرەکانی سەرەتای ٦ی شوباتدا باشووری ڕۆژهەڵاتی تورکیا و باکووری ڕۆژئاوای سوریای گرتەوە، دەستبەجێ سەرچاوەکانمان کۆکردەوە بۆ دابینکردنی یارمەتی بۆ ڕزگاربووان. لە هەردوو دیوی سنووری تورکیا و سوریا خەریکی دابەشکردنی خواردنی گەرم و بەتانی و جل و بەرگ و پارەی کاش بەسەر ئەو کەسانەی کە پێویستیان پێیەتی. دوای زیاتر لە هەفتەیەک لە بوومەلەرزەکە، لێرەدا حەوت شت دەخەینەڕوو کە پێویستە لەسەری بزانیت.
بۆچی بوومەلەرزەکە ئەوەندە کوشندە بوو؟
بوومەلەرزەکە بەهێز بوو، لە پێوەرەکەیدا 7.8 بوو. هەرچەندە باشووری تورکیا بە شلەی ڕۆژهەڵاتی ئەنادۆڵ (ئەو هێڵەی کە دوو پلاکی تەکتۆنیکی شانبەشانی یەکتر تێیدا دەڕۆن) دەبڕدرێت، بەڵام زیاتر لە ٨٠ ساڵە بوو مەلەرزەیەکی بەو هێزە لە ناوچەکەدا ڕووی نەداوە. لە ئەنجامدا ناوچەکە کەمتر ئامادەکرابوو لەوەی کە ڕەنگە هەبووبێت. لە باکووری ڕۆژئاوای سوریا بە تایبەتی، زۆرێک لە بیناکان بە خراپی دروستکراون و ئامادەکارییەکی باشیان بۆ نەکراوە بۆ ڕووبەڕووبوونەوەی کارەساتێکی لەم قەبارەیە..
هەروەها کاتی بوومەلەرزەکە هۆکارێکی بەرچاو بوو. کاتژمێر ٠٤:١٧ خولەکی بەیانی بووە، کاتێک خەڵکێکی زۆر لەسەر جێگاکانیان خەوتبوون. بۆ ئەوانەی لە ژێر داروپەردوودا گیریان خواردبوو، کەشوهەوای بەستووی زستانە مانەوەیان قورستر دەکرد لەکاتێکدا چاوەڕوانی ڕزگارکردن بوون، هەروەها ڕێگری لە هەوڵەکانی تیمەکانی فریاگوزاری کرد بۆ گەیشتنیان. ئەم پێکەوەگرتنی هۆکارەکان بووەتە هۆی گیانلەدەستدانی دەیان هەزار کەس و ژمارەیەکی زۆرتریش بریندار و بێ ماڵ و حاڵ بوون
چ ناوچەیەک زۆرترین زیانیان بەرکەوتووە؟
لە تورکیا، ئەو ناوچانەی کە زۆرترین زیانیان بەرکەوتووە نزیکن لە ناوەندی بوومەلەرزەکە، کە ٢٠ کیلۆمەتر لە شارۆچکە شاخاوییەکەی کەهرامانماراس لە باشووری ڕۆژهەڵاتی وڵاتەوە دوورە. شارۆچکەکە خۆی شاهیدی وێرانکارییەکی گەورەی بەخۆیەوە بینیوە، لە کاتێکدا نۆ پارێزگای دەوروبەری غازی عەنتاب، کیلیس، هاتای، ئادیەمان، دیاربەکر، شانلیورفا، عوسمانییە، ئەدەنە، مەلاتیا بە توندی کاریگەرییان لەسەر بووە - ناوچەیەک کە 450 کیلۆمەتر لە ڕۆژهەڵاتەوە بۆ ڕۆژئاوا، و 300 کیلۆمەتر لە باکوورەوە بۆ باشوور . لەو ناوچانەدا ١٢ ملیۆن و ٧٠٠ هەزار کەس دەژین کە یەک ملیۆن و ٧٠٠ هەزار پەنابەری سوریان.
ئایا دۆخی سوریا لە تورکیا خراپترە؟
هەردوو تورکیا و سوریا بە سەختی وێران بوون. جیاوازی نێوان ئەم دووانە ئەوەیە کە ٤.١ ملیۆن کەس لە باکووری ڕۆژئاوای سوریا زۆر پێش ئەوەی بوومەلەرزەکە ڕووبدات، لە ئێستاوە پشتیان بە یارمەتییە مرۆییەکان بەستبوو.
ئەم ناوچەیەی وڵات بەهۆی چەندین ساڵ شەڕەوە پەککەوتووە و زۆرینەی ڕەهای ئەو کەسانەی لە باکووری ڕۆژئاوا دەژین، لانیکەم جارێک ناچار بوون ماڵ و حاڵی خۆیان بەجێبهێڵن. ئێستا زۆرێک هەمان کارەساتیان بەسەردا دێت، تەنها ئەمجارە ماڵەکانیان بەهۆی بوومەلەرزەیەکەوە وێران بووە نەک بۆمب و مووشەک.
بۆچی گەیاندنی یارمەتی بۆ ناو باکوری ڕۆژئاوای سوریا ئەوەندە قورسە؟
ناوچەی باکووری ڕۆژئاوای سوریا کە زۆرترین زیانی بوومەلەرزەکەی لێکەوتووەتەوە، لەژێر دەستی ئەکتەر و گروپە چەکدارە جیاوازەکاندا، کە بەدرێژایی ١٢ ساڵەی ململانێی بێکۆتایی کێبڕکێیان لەسەر کاریگەریی کردووە، بۆ ناوچە جیاوازەکانی کۆنترۆڵکردن شکاوە.
لە ئێستادا تەنها یەک پەڕینەوە پەسەندکراوە لە تورکیاوە بۆ پارێزگای ئیدلب لە باکووری ڕۆژئاوای سوریا - باب ئەلهەوا. دەروازەی باب ئەلحەوا بە بڕیاری ئەمنیەتی نەتەوە یەکگرتووەکان کەوتووە بۆ ئەوەی بە کراوەیی بمێنێتەوە، هەرچەندە لە ئەنجامی بوومەلەرزەکەدا خودی ڕێگاکە زیانێکی زۆری بەرکەوتووە. ڕێگا زیانلێکەوتووەکان و دۆخی ناجێگیری گەیشتن بە مرۆیی بۆ ناو باکووری ڕۆژئاوای سوریا بەو مانایەیە کە دەتوانرێت هاوکارییەکان خاو بن بۆ گەیشتن بە ناوچە زیانلێکەوتووەکان.
ئایا پین لە باکووری ڕۆژئاوای سوریا کاردەکات؟
بەڵێ ئێمە زیاتر لە دە ساڵە لە سوریا چالاکی دەکەین و ساڵی ڕابردووش هاوکاری نزیکەی ملیۆنێک و ٥٠٠ هەزار کەسمان لە باکوری سوریا کرد. لە ساڵی ٢٠١٢ یەکەم ئۆپەراسیۆنی هاوکاری مرۆییمان لە سوریا، لە حەلەب و پارێزگای ئیدلەب دامەزراند. بە زیاتر لە 500 کارمەند لە ناوچەکەدا، توانیمان دەستبەجێ سەرچاوەکانمان کۆبکەینەوە بۆ دەستپێکردنی گەیاندنی هاوکاری بۆ ڕزگاربووانی بوومەلەرزەکە.
PIN چی دەکات بۆ وەڵامدانەوە؟
لە باکوری ڕۆژئاوای سوریا، ئێمە خەریکی دابەشکردنی پارەی کاش و خواردنی گەرم و جل و بەرگی زستانە و کەلوپەلی سەرەتایی تر بەسەر ئەو کەسانەدا دابەش دەکەین کە بەهۆی ئەم کارەساتە دڵتەزێنە زیانیان بەرکەوتووە. دابەشکراوە بەسەر ژمارەدا، دابەشمان کردووە:
- 50,000 لیتر بەنزین و ئامێرە گرنگەکانی تر بۆ دەسەڵاتە ناوخۆییەکان بۆ هاوکاریکردن لە هەوڵەکانی ڕزگارکردن لە ماوەی هەفتەی ڕابردوودا.
- 300 دانە جل و بەرگی زستانە بۆ منداڵان و گەورەکان.
- 1500 کیتی خۆراکی ئامادە بۆ خواردن بۆ ئەو خێزانانەی زۆرترین زیانیان بەرکەوتووە.
- 800 ژەمی گەرم لە ڕۆژێکدا لە کانتینەکانی شارۆچکەی جەندیرێس و عەزاز.
- 1200 پاکێجی هاوکاری سەرەتایی کە تارپۆلین و بەتانی و کەرەستەی سەرەتایی ناوماڵ لەخۆدەگرێت.
لە تورکیا بە هاوکاری نوێنەری ناوخۆیی و ڕێکخراوە ناحکومییەکان بەتانی و جلوبەرگ و هاوکاری دارایی بەسەر هاوبەشە ناوخۆییەکان دابەش دەکەین. هەروەها لە پرۆسەی دەستنیشانکردنی ئەو بوارانەداین کە پێویستییەکی زۆریان لەسەرە.
PIN’s SOS بوومەلەرزەی سوریا و بانگەوازی فریاگوزاری تورکیا تا ئێستا زیاتر لە ٢.٤ ملیۆن یۆرۆی کۆکردۆتەوە، کە یارمەتیدەر دەبێت بۆ دابینکردنی بودجەی کارەکانمان، جگە لە پشتگیری لەلایەن بەخشەرەکانی وەک یەکێتی ئەوروپا.
Distributing aid for earthquake survivors
What will happen now?
The precious 72-hour window for search and rescue operations is now over, but that doesn’t mean that volunteers and rescue teams will stop looking for survivors trapped under rubble.
At the same time, we are already planning ways to scale up our response to reflect the new, longer-term needs of people affected by the earthquake. As the days and weeks begin to pass, people’s needs will change. Priorities will shift from rescue operations and acute healthcare services, to things like reconstruction efforts, home repairs and debris clearing.
In Syria in particular, winter conditions will be difficult to endure for those who have lost their homes and have nowhere safe to stay. In this case, earthquake survivors will need longer term support.
